بی شک اینترنت باعث وقوع انقلابی فراگیر در همهی سیستم‌های ارتباطی دنیا شده است. بانکداری نیز، به واسطه‌ی بهره‌گیری روزافزون از ارتباطات، از این قائده مستثنی نبوده و همگام با این قافله در حرکت است. که همین بانکداری الکترونیکی یکی از همین سیستم‌ها به شمار می‌رود.
بانکداری الکترونیکی چیست؟
بانکداری الکترونیکی یکی از انواع بانکداری است که تمامی انتقالات پول و فرآیندهای بانکی را در بستر اینترنت و به صورت الکترونیکی بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتریان در بانک مدیریت می‌کند. بانکداری الکترونیکی با استفاده از تکنولوژی های پیشرفته سخت افزاری و نرم افزاری شبکه و مخابرات انجام می‌شود.
تاریخچه‌ی بانکداری اینترنتی در جهان
نقطه آغاز بانکداری اینترنتی در جهان به سال ۱۹۱۸ در آمریکا برمی‌گردد که اولین بار بانک‌های فدرال رزرو آمریکا برای انتقال پول از تلگراف استفاده کردند. همچنین در سال۱۹۷۰ اینترنت توسط متخصصین دانشگاهی، به منظور اشتراک دیتا، توسعه یافت و اولین نسل خود پردازهای بانکی در سال ۱۹۷۳ رواج یافتند. در سال 1993 اینترنت برای عموم مردم به خصوص تجار که امید به گسترش هر چه بیشتر تجارت و کسب و کار خود با استفاده از اینترنت داشتند به محبوبیت رسید. تا سال 1994 که بانکها شروع به جستجو در اینترنت برای استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی کردند فقط 24 بانک به شبکه اینترنت وصل بودند که با سرعت حیرت آوری این رقم در یک سال به 800 بانک رسید. به مرور و با گذشت زمان بانکها متوجه شدند با استفاده از بانکداری دیجیتال می‌توانند تراکنش‌های خود را با هزینه‌ی خیلی کمتری انجام دهند و با این سیستم به بازار جهانی دسترسی بهتری داشته باشند.
تاریخچه‌ی بانکداری اینترنتی در ایران
بانکداری الکترونیک در ایران از حدود سال ۱۳۵۰ شروع شده است. بانک تهران با ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبه هایش برای اولین بار امکان پرداخت خودکار را برای مشتریان خود فرآهم کرد. البته عملیات پرداخت اتوماتیک فقط در همان شعبه که دستگاه خودپرداز در آن نصب شده بود امکان پذیر بود. در اوایل دهه‌‌ی 1360 بانکها کم‌کم به اتوماسیون کردن و سیستماتیک کردن فعالیت‌‌ها و فرآیند بانکی واکنش نشان دادند و اولین اتوماسیون‌های بانکی شکل گرفتند. اما استفاده از بانکداری الکترونیکی از اوایل سال 1370 آغاز شد. در آن سال بانک به صورت گسترده‌‌تری از دستگاههایATM ، کارت اعتباری و … استفاده کردند. در سال 1381 شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) آعاز به کار کرد. اما از یک واقعیت تلخ نمی‌توان ساده گذشت و آن این که علی‌ر‌غم تمام سعی و تلاش‌های صورت گرفته در راستای ایجاد بانکداری ایتنرنتی در کشور هنوز نتوانستیم همگام با رشد و گسترش این صنعت در دنیا و یا حتی در میان کشورهای همسایه گام برداریم. دلایل این نا‌‌توانی را میتوات این طور تقسیم‌‌بندی کرد:
- ضعف در گسترش خطوط دیتا MOB-banking
- عدم رشد و توسعه کمی و کیفی دستگاههای خودپرداز و سایر تجهیزات بانکداری الکترونیکی
- استفاده از دستگاههای قدیمی و فرسوده
- عدم وجود زیر ساخت لازم و کم توجهی در توسعه
انواع بانک در بانکداری الکترونیکی
خدمات بانکداری الکترونیکی به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود:
- بانکداری دوگانه (Brick and click): این اصل از بانکداری الکترونیکی ترکیبی از دو روش بانکداری سنتی و اینترنتی است. یعنی بانک‌هایی که علاوه بر ارائه‌ی خدمات بانکی به صورت سنتی و حضوری بخشی از خدمات خود را به صورت آنلاین ارائه می‌دهند.
- بانکداری مجازی(Virtual bank) : بانک‌هایی که تمامی سرویس‌های بانکی را به صورت اینترنتی انجام می‌دهند و شعبه‌ی فیزیکی ندارند.
شبکه‌های بانکداری الکترونیک
- سیستم‌های کامپیوتر شخصی
- تلفن همراه و ثابت
- دستگاههای ATM (خودپرداز)
- دستگاههای POS (پایانه‌های فروش)
خدمات بانکداری الکترونیکی
در خدمات بانکداری الکترونیکی میتوات به سه سطح اشاره کرد:
- اطلاع رسانی: بانکها اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی خود را از طریق شبکه‌های عمومی یا خصوصی معرفی می‌کنند.
- ارتباط یا تعامل: امکان تمام مبادلات بین بانکی و سیستمی با مشتری را فراهم می‌کند.
- تراکنش: این سطح قادر است صدور چک، انتقال وجه و افتتاح حساب را با یک سیستم امنیتی و کنترل شده انجام دهد.
انواع مختلف بانکداری الکترونیک
- بانکداری اینترنتی
- بانکداری به وسیله تلفن همراه و فناوری‌های مرتبط
- سیتم بانکداری با استفاده از دستگاه POS
- سیستم بانکداری شعبه‌های الکترونیکی
- بانکداری سیستم فکس
مزایای بانکداری الکترونیک
- کاهش هزینه برای بانکها
- دسترسی 24 ساعته به حساب بانکی
- امکان انتقال و پرداخت آنلاین
- عدم نیاز حضوری به شعبه
- صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ی رفت و آمد
- امکان پیگیری تراکنش‌ها
- سیستم یکپارچه
معایب بانکداری الکترونیک
- محدودیت دسترسی به اینترنت در بعضی نقاط
- عدم پوشش تمام خدمات بانکی
- امکان کلاه برداری و هک حساب‌ها به دلیل ضعف زیر ساخت‌ها
جمع بندی
پیشرفت‌های فن‌آوری در حال تغییر جدی خدمات مالی است. ارائه کنندگان نوین خدمات مالی در سطوح ملی و بین‌المللی در حال ظهور هستند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به سیستم بانکداری الکترونیکی اشاره کرد. انقلاب فناوری اطلاعات نه تنها همهی نقاط جهان بلکه همه قلمروهای زندگی را به صورت یک شبکه‌ی به هم پیوسته در آورده است.
